Chełmskie. Suplement do t. 33-34 DWOK. Dziela wszystkie t. 82. Z rękopisów i źródeł drukowanych zebrała i opracowała Elżbieta Millerowa. Opracowanie muzykologiczne Bogusław Linette. Poznań 2004. Ss. LXXXVI + 410, ilustr.

Tom 82 DWOK dostępny jest w postaci cyfrowej TUTAJ (pdf) oraz na portalu polona.pl

Tom 82 stanowi dopełnienie dwuczęściowej monografi KolbergaChełmskie, która ukazała się jako tomy 33 i 34 w latach 1890 i 1891. Sam autor zdołał wydać jedynie część pierwszą, część drugą opublikował pośmiertnie z jego materiałów I. Kopernicki. Na tom suplementowy składają się materiały etnograficzne i folklorystyczne z Chełmszczyzny w tej monografii niepublikowane oraz komentarze źródłowe do tekstów i melodii wydanych w XIX wieku w obu tomach Chełmskiego.

W otwierającym tom wstępie omówione zostały badania Kolberga na obszarze Chełmszczyzny, metody i etapy pracy nad wydaniem obu tomów, ich zawartość i źródła, przebieg i charakter współpracy z Marią Hemplówną, która wspomagjąc Kolberga w zbieraniu materiałów, znacznie przyczyniła się do zbudowania jego monografii, następnie zachowane rękopisy oraz sposób ich opracowania edytorskiego.

Materiały z Chełmskiego pominięte przez Kolberga i Kopernickiego w tomach 33-34, a publikowane obecnie w części pierwszej tomu 82 obejmują: kilka notatek do rozdziału ,,Lud", ,,Pieśni i melodie obrzędowe" (w liczbie 21), ,,Pieśni powszechne" (nr 22-70), ,,Pieśni szlacheckie i mieszczańskie" (nr 71-75), ,,Pieśni z rękopisu Andrzeja Wojtasa" (nr 76-97), 54 ,,Tańce i melodie bez tekstu" (nr 98-151), przyczynki do opisu wierzeń, kilka opowieści i przysłów oraz ,,Język". Na materiał ten składają się zapisy pochodzące z własnych badań Kolberga prowadzonych w latach 1859 i 1866-1870, dokumentujące głównie folklor muzyczny, nieliczne wiadomości zaczerpnięte przez niego z literatury oraz w przeważającej mierze rękopisy ze zbiorów Marii Hemplówny, etnografki z Tarnowa pod Chełmem, która będąc związana z regionem, współpracowała z Kolbergiem i samodzielnie zbierała dla niego cenny materiał folklorystyczny i etnograficzny. Na uwagę zasługuje tu przede wszystkim zespół 151 pieśni i melodii instrumentalnych, spisanych głównie przez Kolberga w czasie badań terenowych, obszerny słownik ,,wyrazów ludowych ruskich" autorstwa Marii Hemplówny oraz kilka tekstów dialogowanych, zanotowanych przez tę zbieraczkę z zamysłem ukazania języka gwarowego okolic Chełma, a także zbiór tekstów pieśni A. Wojtasa, stanowiących specyficzny repertuar jednego autora pochodzącego ze środowiska służby dworskiej.

Komentarze źródłowe do T. 33-34, opracowane na podstawie analizy zachowanych rękopisów, zawierają informacje dotyczące autorstwa, chronologii, proweniencji itp. drukowanych materiałów, istotnych różnic między wersją publikowaną a rękopiśmienną itd. oraz konieczne wskazówki co do ingerencji Kopernickiego jako wydawcy w rękopisy Kolberga i Hemplówny.

Opublikowane w tym tomie materiały chełmskie stanowią wraz z wydanymi przez Kolberga cenną, unikatową dokumentację kultury ludowej pogranicza polsko-ruskiego, obejmującego obszar między Bugiem a Wieprzem, od Drohiczyna na północy, po Tomaszów Lubelski na południu. Ukazują one m.in. prawie całkowicie nieznany nauce pośredni etap rozwoju nowych gwar ukraińskich z lat 60- i 70 XIX wieku, kiedy to badaniami dialektologicznymi na tym obszarze jeszcze się nie zajmowano.